Een houten Hiëronymus
Wat: houten heiligenbeeld
Waar: Bolsward, gemeente Súdwest-Fryslân (provincie Friesland)
Tijd: late middeleeuwen
Een houten Hiëronymus
Een weggestopt heiligenbeeld
Als archeoloog sta je vaak versteld wat er in de bodem verborgen zit: van verdwenen landschappen tot complete stadsplattegronden van vergane jaren. En daartussen zitten weer pareltjes, zoals dit houten heiligenbeeld, opgegraven aan het Raadhuisplein in Bolsward.
Voorzichtig spitten
In de winter van 2018 voerde RAAP een opgraving uit in Bolsward, pal naast het voormalige stadhuis uit de 17e eeuw. Tijdens het afwerken van een veelbelovend spoor kwamen de archeologen al diverse vondsten tegen, maar een beerput uit circa 1600 bleek een ware verrassing te bevatten. In een kluit grond met grote scherven bleek een stuk hout te zitten. Aan de vorm ervan kon de vinder zien dat het bewerkt was en het hout was behoorlijk zacht en verzadigd met water. Dat betekent: rustig aan met spitten en voorzichtig uitprepareren. Eenmaal klaar om op te pakken bleek het een heiligenbeeld te zijn.
Hiëronymus
Het houten beeld, 28 cm hoog, werd vervolgens onderzocht door een specialist. Het bleek een beeld van de heilige Hiëronymus te zijn, en het dateert waarschijnlijk uit de eerste helft van de 16e eeuw. In zijn linkerhand heeft Hiëronymus een boek, daartussen een staf en aan zijn rechtervoet ligt een leeuw met de rechterklauw naar boven gestrekt.
Hiëronymus was een belangrijk kerkvader uit de 4e eeuw. Deze Hiëronymus van Stridon (circa 347-419) leefde een tijd als kluizenaar en werd omstreeks 382 secretaris van paus Damasus in Rome. Hij vertaalde de bijbel uit het Hebreeuws in het Latijn. Doorgaans wordt hij voorgesteld als kardinaal met een hoed en kruisstaf en als belangrijkste attribuut een leeuw. Volgens een legende zou hij een leeuw hebben bevrijd van een splinter, waarna de leeuw zich bij hem voegde als een huisdier. Vandaar dat leeuw een attribuut van Hiëronymus is.
Drie beelden
Het toeval wilde dat tijdens deze opgraving wel drie heiligenbeeldjes zijn gevonden. Naast het beeld van Hiëronymus nog een houten beeld en een beeldje van pijpaarde. Dat laatste stelde het kindje Jezus voor met twee rijksappels in zijn handen. Het hoofd daarvan ontbrak. Het is een devotiebeeldje uit circa 1500 dat mensen thuis gebruikten. Het andere houten beeld was helaas flink aangetast en lastig te lezen. Mogelijk gaat het om een vrouw met een hooggeplaatste ceintuur.
Ongewenst?
Het komt zelden voor dat religieuze houten beelden in de grond worden gevonden, dus het houten Hiëronymusbeeld is een zeer zeldzame vondst. Mogelijk is de maker een Noord-Nederlandse of lokale beeldhouwer uit de eerste helft van de 16e eeuw. Over laatmiddeleeuwse beeldhouwkunst in Friesland is nog weinig bekend en dat maakt de opgegraven beelden extra bijzonder. Waarom Hiëronymus in een beerput is beland? Dat zou te maken kunnen hebben met de reformatie. Het beeld is bij een kerkje gevonden en was vast ongewenst toen het protestantisme opkwam. Mogelijk is het ‘verstopt’ tijdens de beeldenstorm van 1566 toen veel religieuze beelden en liturgische voorwerpen in katholieke kerken werden verwoest.
Opgraving Raadhuisplein Bolsward
De opgraving aan het Raadhuisplein in Bolsward leverde naast het heiligenbeeld ruim 7000 vondsten en een bijzonder bodemprofiel op. Daarin is de geschiedenis van een steeds groter groeiende terp uit de 9e eeuw af te lezen. Wie meer wil weten over deze opgraving, bekijkt de folder die RAAP hierover voor de gemeente Súdwest-Fryslân maakte: LINK
